عمان گزینه مطلوب تنوع بخشی به تجارت ایران
عمان به واسطه موقعیت ژئوپلیتیک ویژه خود، تجارت آزاد با بسیاری از کشورهای اروپایی و روابط حسنه با ایران گزینه بسیار مطلوبی برای توسعه تجارت خارجی این کشور در دوره فشار تحریم ها و محدودیت های کنونی است.
بازار؛ گروه بین الملل: با توجه به همگرایی تهران و مسقط در امور سیاسی و سیاست بی طرفانه و صلح خواهانه عمان در روابط با سایر ملل، نقش آفرینی مثبت آن در مذاکرات هسته ای، احیای برجام و حتی در مورد اخیر تبادل زندانیان میان ایران و بلژیک، تعاملات دوجانبه ایران و عمان در امور اقتصادی نیز می تواند کمک بزرگی برای ایران با هدف به فعلیت رساندن قابلیتهای کشور باشد.
ایران از لحاظ سیاسی، امنیتی، اقتصادی و تجاری با عمان روابط تنگاتنگ و وسیعی دارد و اخیر نیز حسین امیر عبداللهیان وزیر خارجه ایران در دیدار با موسی فرهنگ سفیر جدید ایران در عمان ضمن تاکید بر پیگیری اجرای توافقات میان سران دو کشور، بر اراده راسخ دولت سیزدهم مبنی بر گسترش مناسبات دو کشور و تعمیق همکاری‌های فیمابین در تمامی ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی تاکید کرد.
عمان علاوه بر اینکه خود بازار خوبی برای محصولات ایرانی است، می‌تواند در زمینه صادرات مجدد، پل مناسبی برای دسترسی به بازارهایی از آفریقا باشد که به دلایل سیاسی و در پی تنش میان ایران و عربستان ارتباط خود با ایران را قطع کرده اند.
در همین راستا، شرق آفریقا از دیرباز جزء قلمروی حاکمان مسقط بوده و به همین دلیل روابط اقتصادی و فرهنگی مناسبی میان سلطنت عمان و این کشورها وجود دارد. ایران می‌تواند از عمان و به خصوص بندر بزرگ صلاله به عنوان پلی جهت دسترسی آسان به این مناطق استفاده کند که بازاری بکر برای محصولات ایرانی خواهد بود.
اجرای قرارداد گازی با عمان گامی به سوی افزایش فرصت های منطقه ای ایران
عمان دسترسی محدودتری از منابع نفت و گاز در خلیج فارس نسبت به ایران دارد. به همین دلیل برای جبران نیازمندی های انرژی خود به همسایگانش نیازمند است. عمان در حال حاضر، بخشی از نیاز گاز خود را از طریق خط لوله ای که از قطر آغاز می‌شود و با عبور از امارات متحده عربی به این کشور می رسد، تأمین می کند.
مسائل و اختلافات سیاسی و مرزی دو کشور عمان و امارات عربی متحده، باعث شده است تا عمان این خط لوله را محل امنی برای تأمین نیازهای بلندمدت خود نداند و امارات می‌تواند از این طریق به اعمال فشار عمان بپردازد.
به همین منظور عمان به دنبال تنوع در تامین منابع انرژی خود است و بحث قرارداد گازی بین ایران و عمان در سال ۲۰۰۵ منعقد شد و طبق این قرارداد ایران باید روزانه یک میلیون متر مکعب گاز به عمان صادر می کرد، اما این قرارداد با کارشکنی امریکا و برخی کشورهای عربی به خصوص امارات هرگز اجرایی نشد. تهران و مسقط در سال ۲۰۱۳ قراردادی به ارزش ۶۰ میلیارد دلار در مدت ۲۵ سال امضا کردند که به موجب آن، ایران قرار شد گاز عمان را به وسیله خط لوله زیر دریا تأمین کند.
در سال ۲۰۱۶ دو کشور تلاش های خود را برای عملیاتی کردن پروژه از سر گرفتند و ایران در سال ۲۰۱۷ اعلام کرد با عمان برای تغییر مسیر خط لوله برنامه‌ریزی شده به توافق دست یافته است، زیرا بخشی از مسیر از آب های تحت کنترل امارات می گذشت. این پروژه بعداً به دلیل اختلافات مالی، فشار ایالات متحده آمریکا بر عمان برای یافتن تأمین کنندگان دیگر و نیز خروج ایالات متحده از توافق هسته ای ۲۰۱۵ میان ایران و قدرت‌های جهانی که به اعمال مجدد تحریم‌ها علیه تهران در سال ۲۰۱۸ منجر شد، مجددا به تعویق افتاد.
واردات گاز عمان از ایران به کاهش هزینه ها و افزایش فرصت های توسعه ای در مناطق اقتصادی و صنایع عمان کمک می کند. علاوه بر این، واردات گاز می تواند حامی پروژه‌های راهبردی و عامل ثبات در منطقه باشد
اما در پی سفر ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران به مسقط در خرداد سال گذشته و در جریان دیدار وی با هیثم بن طارق، سلطان عمان توافقنامه ای با هدف احیای پروژه خط لوله گازی امضا شد. از آنجایی که ایران دارنده دومین ذخایر گازی جهان است، عمان تهران را شریک توسعه اقتصادی خود می داند. واردات گاز عمان از ایران به کاهش هزینه ها و افزایش فرصت های توسعه ای در مناطق اقتصادی و صنایع عمان کمک می کند. علاوه بر این، واردات گاز می تواند حامی پروژه‌های راهبردی و عامل ثبات در منطقه باشد.
بهار سال جاری رضا نوشادی، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران از آماده سازی عملیات لوله گذاری در جنوب کشور با هدف صادرات گاز به عمان خبر داد. بر اساس اظهارات وی، صادرات گاز به عمان با احداث خط لوله ای از میناب تا کوه مبارک در نزدیکی جاسک دنبال خواهد شد. در قرارداد صادرات گاز با عمان احداث خط لوله صادراتی تا کوه مبارک مطرح شده است.
نگاهی آماری به حجم تجارت ایران و عمان
حجم تجارت بین دو کشور از ۲۲۱ میلیون دلار در سال ۹۲ به بیش از یک میلیارد و ۳۳۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۰ افزایش پیدا کرده که جهش ۵۰ الی ۶۰ درصدی را نشان می‌دهد. سهم ایران، بیشتر صادرات بوده و در نسبت با عمان تراز تجاری مثبت دارد.
بر اساس گزارش گمرک ایران، میزان صادرات ایران به عمان که یکی از شرکای مهم تجاری ایران و از همسایه‌های آبی ایران به شمار می‌آید نسبت به سال ۱۴۰۰، رشد ۵۲ درصدی را نشان می‌دهد.
صادرات ایران به عمان در سال ۱۴۰۱ از نظر وزنی معادل ۳ میلیارد و ۳۴۲ میلیون و ۶۹۷ هزار و ۸۴۹ کیلوگرم و از نظر ارزشی معادل ۱.۰۸۷ میلیارد دلار (۱،۰۸۷،۲۱۹،۲۵۶ دلار) بوده که این رقم در سال ۱۴۰۰ معادل ۷۱۶ میلیون دلار (۷۱۶، ۲۲۵، ۱۵۲ دلار) بوده است. در مقابل، حجم واردات ایران از عمان در سال ۱۴۰۱ نیز نسبت به سال ۱۴۰۰ رشد ۲۹ درصدی را نشان می‌دهد. واردات ایران از عمان در سال ۱۴۰۱ از نظر وزنی معادل ۹۴۲ میلیون و ۲۰۲ هزار و ۴۵۸ کیلوگرم و از نظر ارزشی معادل ۸۰۰ میلیون دلار (۸۰۰،۴۷۹،۱۵۰ دلار) بوده است. حجم واردات ایران از عمان در سال ۱۴۰۰ معادل ۶۱۹ میلیون دلار (۶۱۹، ۴۲۱، ۶۹۷ دلار) برآورد شد.
در مجموع حجم مراودات تجاری دو کشور در سال ۱۴۰۱ از رشد ۴۱ درصدی حکایت می‌کند؛ مجموع مبادلات تجاری دو کشور در سال ۱۴۰۱ معادل ۱.۸۸۷ میلیارد دلار (۱،۸۸۷،۶۹۸،۴۰۶ دلار) بوده در حالی که این رقم در سال ۱۴۰۰ معادل ۱.۳۳۵ میلیارد دلار (۱، ۳۳۵، ۶۴۶، ۸۴۹ دلار) بوده است. عمان طی سال های اخیر به دنبال توسعه ظرفیت بنادر و رقابت با امارات بوده است. بندر سلطان قابوس با دسترسی به هند و شبه قاره، بندر صحار برای صادرات مجدد محصولات غذایی و بندر صلاله در مسیر کشتیرانی غرب به شرق و دسترسی به اقیانوس هند و دریای سرخ از جمله ظرفیت های عمان در حوزه تجارت کالا محسوب می شوند.
از جمله مزیت های تجاری عمان برای ایران نسبت به کشوری مانند امارات، بندر صحار در شرق تنگه هرمز است که موقعیت بهتری نسبت به بندر جبل علی دارد و می تواند دسترسی مناسبی به خلیج عدن برای ایران فراهم کند. آمارها نشان می دهد بندر صحار سریع ترین رشد در میان مناطق آزاد تجاری جهان را طی سال‌های اخیر تجربه کرده است
از جمله مزیت های تجاری عمان برای ایران نسبت به کشوری مانند امارات، بندر صحار در شرق تنگه هرمز است که موقعیت بهتری نسبت به بندر جبل علی دارد و می تواند دسترسی مناسبی به خلیج عدن برای ایران فراهم کند. آمارها نشان می دهد بندر صحار سریع ترین رشد در میان مناطق آزاد تجاری جهان را طی سال‌های اخیر تجربه کرده است.
لزوم راه اندازی کریدور عشق آباد باه هدف اتصال آسیای میانه و خلیج فارس از مسیر ایران
موقعیت ویژه ژئوپلیتیک ایران به عنوان چهار راه ترانزیت جهان و پل اتصال آسیا به اروپا و هم چنین امکان اتصال ایمن و سریع عمان به آسیای میانه بسیار حائز اهمیت است. عمان نیز از موقعیت مشابهی بهره مند است؛ هم دروازه ای برای آفریقا محسوب می شود و هم در یک منطقه استراتژیکی به نام خلیج فارس و دریای عمان واقع است. هم چنین عمان با ۴۲ بند خود به ۸۶ کشور دسترسی دارد که این موضوع برای ایران نیز بسیار قابل توجه است.
در سال ۲۰۱۱، موافقت نامه چهارجانبه «عشق آباد» میان عمان، ایران، ازبکستان و ترکمنستان به امضا رسید که در صورت تحقق کامل می تواند عواید ترانزیتی قابل توجهی را عاید تهران کند. البته متعاقبا قزاقستان، قطر و هند نیز به این توافق پیوستند و بر این اساس این کریدور ترانزیتی بین المللی جدید کشورهای آسیای میانه را به بنادری در خلیج فارس مرتبط می سازد و اجرای این موافقتنامه نقطه عطفی در روابط منطقه ای خواهد بود و زمینه ساز گسترش قابل توجه روابط سودمند بین کشورهای منطقه خواهد گردید. این کریدور نیروی محرکه ای عظیم برای توسعه اقتصادی کشورهای عضو این پروژه فراهم خواهد کرد.
ایران اخیرا مذاکرات خود با مقامات عمانی را بر فعال کردن کریدور حمل‌ونقل عشق آباد متمرکز کرده است که ایران برای فعال‌سازی آن با توجه به جنگ بین روسیه و اوکراین اهمیت زیادی قائل است.
قرارداد عشق آباد یک کریدور حمل و نقل و ترانزیتی بین المللی است که حمل و نقل کالا بین آسیای میانه و خلیج فارس را تسهیل می‌کند و امکان حمل کالا بدون محدودیت گمرکی را بین دو منطقه فراهم می‌کند. در واقع هدف از این توافقنامه توسعه کوتاه‌ترین مسیر تجاری بین کشورهای آسیای میانه و بنادر ایران و عمان است و در سال ۲۰۱۱ میان عمان، ایران، ازبکستان و ترکمنستان امضا شد
قرارداد عشق آباد یک کریدور حمل و نقل و ترانزیتی بین المللی است که حمل و نقل کالا بین آسیای میانه و خلیج فارس را تسهیل می‌کند و امکان حمل کالا بدون محدودیت گمرکی را بین دو منطقه فراهم می‌کند. در واقع هدف از این توافقنامه توسعه کوتاه‌ترین مسیر تجاری بین کشورهای آسیای میانه و بنادر ایران و عمان است. این قرارداد یک کریدور ترانزیتی در سراسر آسیای میانه و خاورمیانه را از طریق خشکی پیوسته بین قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان و ایران پیش از رسیدن به خلیج فارس و عمان فراهم می‌کند.
در این تفاهم‌نامه جنبه‌های مختلف از جمله حقوقی، رویه‌ای، زیرساختی و ترانزیت مورد بحث و بررسی قرار گرفت. اما ورود قزاقستان با گسترش بیشتر آن در آسیای میانه تا مرزهای روسیه و چین بر اهمیت این توافق افزوده است. هدف از ایجاد کریدور عشق آباد فراتر از تجارت بین دو منطقه آسیای میانه و خلیج فارس از طریق ایران است. این کریدور گذرگاهی برای صادرات کالا از روسیه و برخی کشورهای اروپایی به جهان بعد از عبور از خاک ایران و از طریق عمان است.
جمع بندی
مشکل در نقل و انتقالات ارزی، پولی و بانکی و همچنین شناخت ناکافی از بازار و ظرفیت های اقتصادی عمان از مهم ترین موانع پیش روی گسترش روابط دو کشور است. از آنجایی که عمان بیش از ۹۰ درصد مواد غذایی خود را از طریق واردات تامین می کند، یکی دیگر از فرصت های سرمایه‌گذاری با عمان را می توان در حوزه صنایع غذایی جست و جو کرد. صادرات مواد غذایی و میوه‌های خشک دارای بیشترین ارزش و سودآوری برای ایران است که با توجه به مرغوبیت مواد غذایی ایران و علاقه‌مندی مردم عمان به مصرف مواد غذایی ایرانی، با توجه به ذائقه‌های مشترک مردم دو کشور، بستر مناسبی برای افزایش صادرات این نوع کالا به عمان وجود دارد.
با توجه به زیرساخت‌های فراهم شده میان دو کشور در حوزه‌های ثبت شرکت، حذف ویزا و صدور ویزا در مبادی ورودی، افزایش خطوط حمل دریایی و هوایی مستقیم بین ایران و عمان و پتانسیل‌های کشور عمان جهت افزایش صادرات، صادرات مجدد کالاهای ایرانی و واردات از طریق کشور عمان و همچنین ظرفیت‌هایی که بین دو کشور در حوزه‌های معدن، شیلات و گردشگری وجود دارد، امکان افزایش حجم روابط اقتصادی فیمابین، فراهم شده است.
ایران در حوزه تجارت کالا و به دلیل ظرفیت های انبارداری، سرمایه گذاری و تردد آسان فعالان اقتصادی و امکان گسترده صادرات مجدد به امارات وابسته است. ارقام تجارت تهران و ابوظبی این واقعیت را نشان می‌دهد. در حالی‌که امارات طی سال های اخیر تقریباً در بیشتر پرونده های منطقه ای مقابل ایران بوده و اکنون نیز بالاترین سطح روابط سیاسی را با رژیم صهیونیستی برقرار کرده است.
در نقطه مقابل اما عمان همواره مواضع سازنده ای در قبال ایران اتخاذ کرده است. بنابراین ایران باید عمان را از منظر ظرفیت‌های تنوع‌بخشی به تجارت خارجی کشور در نظر گرفته و روابط اقتصادی دوجانبه را تسهیل کند.
